Miqësia mes hebrenjve dhe shqiptarëve nuk është zhvilluar vetëm pas Luftës së Dytë Botërore, kur shqiptarët në Shqipëri e Kosovë hapën dyert për hebrenjtë e përndjekur nga regjimi nazist.
Studiuesit kosovarë, përmes një tryeze shkencore, kanë sjellë fakte se si mendimtarë hebrenj kanë shkruar për shqiptarët, origjinën e tyre që para Holokaustit.
Në tryezën për raportet mes shqiptarëve dhe hebrenjve, të organizuar nga Shoqata e Solidaritetit Shqiptaro-Hebre në Prishtinë, akademik Pajazit Nushi tha se mendimi shkencor hebre për origjinën e shqiptarëve daton që nga fillimi i shekullit XX.
“Mendimi shkencor i tyre është sjellë prej argumentimit të origjinës ilire të shqiptarëve deri në zhvillimin e shtetit shqiptar dhe ka përfunduar në formim dhe zhvillim të Republikës së Kosovës dhe në studimin empirik të zhvillimit të Kosovës së sotme”, tha Nushi.
Ai potencoi kontributin për popullin shqiptar të studiuesit Millan Shuflajt, Moshe Pijada, për të ardhur deri te kongresisti amerikan, Tom Llantosh, e analisti Daniel Server - të katërtit me origjinë hebraike.
Nushi vuri në pah se nuk ka qenë kurrsesi ky kontribut i studiuesve hebrenj ai që bëri që shqiptarët t’u dilnin në mbrojtje hebrenjve, në kohën kur pothuaj tërë bota ua kishte kthyer shpinën, por mikpritja, nderi e besa e shqiptarëve.
Felënderimin për këtë zemërgjerësi e shprehu në këtë tryezë rabini Joel Kapllan, i cili çmoi lart veprimin e shqiptarëve gjatë Luftës së Dytë Botërore.
“Hapja e dyerve të shtëpisë gjatë ditëve të Holokaustit për mysafirët, sipas popullit hebraik, është gjë e fuqishme, dhe shqiptarët i hapën dyert duke shpëtuar shumë jetë”, tha rabini Joel Kaplan.
Mazllum Kumnova foli për albanologët hebrenj, përkatësisht për ndikimin që patën në fushën e albanologjisë studimet e Norbert Jokelit.
"Si studiues i zellshëm i gjuhës shqipe, ai shfrytëzoi çdo rast dhe takimet me shqiptarë për të gjurmuar dhe mbledhur me kujdes trashëgiminë folkloristike”, tha Kumnova.
Në anën tjetër, publicisti Arbër Vllahiu tha se angazhimi i publicistëve hebraikë në ndërkombëtarizimin e çështjes shqiptare në shekullin XX, ka qenë i madh.
Por gjithashtu, sipas Vllahiut, ka qenë një periudhë kur studiuesit shqiptarë dhe ata hebrenj e kanë shikuar njëri-tjetrin përmes prizmit të rendit shoqëror të vendit të tyre, duke mos e prekur asnjëherë çështjen e njëri-tjetrit për shkaqe idealiste.
“Kjo shkëputje në një histori pak më të mëhershme të marrëdhënieve të jashtëzakonshme të shqiptarëve dhe të hebrenjve, posaçërisht në Luftën e Dytë Botërore, paraqet fillimin e shtrembërimeve për njëri-tjetrin”.
“Por, rinjohja e shqiptarëve me hebrenjtë do të ndodhë me ndryshimet në Evropë dhe me rrëzimin e komunizmit, duke hapur dyert dhe duke ndryshuar konceptet për njëri-tjetrin”, tha Vllahiu.
Ndryshe, në tryezën shkencore iu propozua Ministrisë së Arsimit, që në ditën kur kujtohen viktimat e Holokaustit, pra më 27 janar, ora e parë e mësimit në shkollat kosovare t’i kushtohet pikërisht, siç u quajt, golgotës hebraike.
