Nga Shirley Cloyes DioGuardi dhe Roland Gjoni
Shirley Cloyes DioGuardi është këshilltare për çështje të Ballkanit e Ligës Qytetare Shqiptaro-Amerikane dhe Roland Gjoni është ekspert i së drejtës ndërkombëtare që punon në Kosovë.
Më 22 korrik, Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë (GjND) vërtetoi ligjshmërinë e deklaratës së pavarësisë së Kosovës, shpallur në shkurt, 2008. Para vendimit të GjND-së, Serbia loboi fuqishëm për të bindur shtete në mbarë botën që të refuzonin njohjen e pavarësisë së Kosovës, duke pretenduar se ishte kundër së drejtës ndërkombëtare.
Tani që Gjykata ka marrë vendim dhe është mënjanuar baza e paqartësive, Beogradi po fillon të kuptojë se ekzistenca e Kosovës si shtet sovran është e pakundërshtueshme dhe njohjet e reja të statusit mund të hapin rrugën për pranimin e Kosovës në Kombet e Bashkuara.
Megjithatë, në vend që të respektojë vendimin e GjND-së – vendim që e kërkoi vetë – Beogradi u është kthyer provokimeve të dhunës në pjesën veriore të Kosovës, hapësirës që e ka kontrolluar dhe manipuluar financiarisht dhe politikisht që prejse Kosova u vendos nën protektorat të OKB-së në verën e vitit 1999.
Pas disfatës në Gjykatën Ndërkombëtare të Drejtësisë, Beogradi tani dëshiron t’i rihapë bisedimet me Prishtinën, në përpjekje për të aneksuar veriun – ashtu siç qe në gjendje të marrë “Republikën Serbe” nga Bosnjë-Hercegovina me Marrëveshjen e Dejtonit më 1995.
Bashkësia ndërkombëtare në të vërtetë shpërbleu Beogradin për gjenocid, kur krijoi një entitet politik, që nuk ekzistonte më parë, të quajtur “Republika Srpska”.
Refugjatët kosovarë. Mars, 1999.Duke iu druajtur kokëfortësisë në rritje të Serbisë, Shtetet e Bashkuara dhe Bashkimi Evropian po përpiqen të shtyjnë udhëheqjen politike të Kosovës drejt tavolinës së bisedimeve, siç pandehin, për t’u marrë me “çështje teknike” dhe, sipas fjalëve të Grupit Ndërkombëtar të Krizave (GNK), për të “zgjidhur dallimet” dhe për të “zhbllokuar rrugën drejt integrimit më të gjerë evropian” (26 gusht, “Kosovo and Serbia after the ICJ Opinion”).
Në të vërtetë, bashkësisë ndërkombëtare i janë shterur idetë për të siguruar bashkëpunimin e Beogradit dhe po u bën trysni shqiptarëve që t’i bëjnë Serbisë lëshime të mëtutjeshme. Fakti se “veriu nuk ka qenë nën autoritet të efektshëm të Prishtinës për dy dekada” dhe se “popullata e serbëve nëpër fshatra nuk pranon të integrohet në Kosovë”, po paraqitet si arsyeja kryesore për bisedime të reja.
Megjithatë, i njëjti raport i GNK-së nuk shpjegon shkakun burimor të problemit. Që nga përfundimi i luftës, bashkësia ndërkombëtare ka mundësuar de facto ndarjen e Mitrovicës dhe nuk ia ka dalë të ndalojë strukturat paralele në veri, të financuara nga Beogradi.
Ndërsa ndërkombëtarët mbështetën zbatimin e “Planit të Ahtisarit”, i cili për vetëm dy vjet i bëri të gjitha institucionet shtetërore në Kosovë shumetnike, duke integruar serbët e Kosovës në degët ligjvënëse, ekzekutive dhe gjyqësore, askush nuk e provoi apo testoi ndonjëherë Planin e Ahtisarit në veri, duke lejuar Serbinë të konsolidojë kontrollin atje.
Ministri i Jashtëm serb, Vuk Jeremiq, gjatë fjalimit në seancën e Parlamentit të Serbisë, rreth opinionit të GJND-së.Bisedimet e reja pa njohjen e Kosovës do të miratonin qëndrimin e Beogradit se tregimi i Kosovës nuk ka mbaruar, sepse Serbia thotë ashtu. Më e keqja, me bisedime të reja do të ngrihej pezull përfundimi i statusit të Kosovës dhe funksionaliteti i shtetit të ri, kurse paqja dhe stabiliteti i qëndrueshëm për Kosovën dhe rajonin do të ishin të pakapshme.
Politika e marrjes me të mirë, që Perëndimi historikisht ka ndjekur ndaj Serbisë, është problemi parësor dhe raporti i GNK-së e reflekton këtë. Albert Rohan, ish-i dërguar për statusin e Kosovës, pohoi pikërisht këtë kur u tha gazetarëve në Prishtinë, më 27 gusht, se raporti i GNK-së “përdor të njëjtën gjuhë si rezoluta serbe për Kosovën në Kombet e Bashkuara” – rezoluta që po kërkon bisedime të reja për statusin e Kosovës dhe që fatkeqësisht Asambleja e Përgjithshme e OKB-së është përgatitur ta shqyrtojë më 9 shtator.
Politika e marrjes me të mirë ndaj Beogradit ka qenë thelbi i qasjes së bashkësisë ndërkombëtare ndaj konfliktit të Ballkanit që nga koha kur diktatori i atëhershëm serb, Sllobodan Millosheviq, nisi katër luftëra agresioni në Ballkan, i papenguar deri dhjetë vjet më vonë, kur një fushatë bombardimesh e NATO-s, nën udhëheqjen e Shteteve të Bashkuara, i dha fund marshit të tij për gjenocid në Evropë.
Deri atëherë, më shumë se 300 mijë myslimanë të Bosnjës dhe 15 mijë shqiptarë të Kosovës kishin humbur jetën, katër milionë njerëz ishin zhvendosur dhe fshatra, qytete, ferma e fabrika ishin kthyer në gërmadha.
Kur më shumë se një milion shqiptarë, të cilët ishin dëbuar prej Kosovës nga trupat e Millosheviqit, shumë prej tyre të ngarkuar nëpër trena internimi, u kthyen në shtëpi në fund të luftës, në qershor, 1999, Perëndimi është dashur të njohë pavarësinë e Kosovës, të informojë Beogradin se ka humbur legjitimitetin për të qeverisur Kosovën dhe të ndihmonte Serbinë drejt demokratizimit.
Në vend të kësaj, Serbia asnjëherë nuk u detyrua, siç është dashur të detyrohej si Gjermania, më 1945, të përballet me të kaluarën gjenocidore dhe ta transformojë atë. Sistemi i korruptuar dhe ksenofob, që Millosheviqi krijoi në Serbi, nuk është shpërbërë akoma – çfarë çon jo vetëm në dëm të shqiptarëve, por edhe në dëm të serbëve.
Beogradi vazhdimisht është shpërblyer për papajtueshmërinë e treguar dhe për këtë arsye presidenti serb, Boris Tadiq, ka bërë këdo të mendojë se Qeveria serbe mund të kapërcejë me sukses vendimin e muajit të kaluar të GjND-së dhe të kalojë në një fazë të re diplomatike – një në të cilën Beogradi bëhet aktor rajonal, në kërkim të më shumë karotave nga një Bashkim Evropian, i përçarë dhe nga Shtetet e Bashkuara.
Mbi të gjitha, kjo sjell tek aneksimi i komunave veriore të Kosovës, nga Mitrovica e tutje, ku Serbia vazhdon betejën për territore, që e ka zhvilluar në Ballkan për njëzet vjetët e fundit.
E tillë ka qenë gjithmonë lëvizja përfundimtare e Serbisë – jo rikthimi i krejt Kosovës, por në vend të kësaj gllabërimi i territoreve, që do të zbuste në dukje problemin moral të Serbisë, se ajo nuk beson që kombet mund të jetojnë krahas saj, por vetëm nën pushtetin e saj.
Njëzet vjet dështimi për të mbështetur një zgjidhje paqësore dhe integruese në veri po arrijnë kulmin tani me thirrjet për të këmbyer pjesën veriore, kryesisht serbe, të territorit të Kosovës, me pjesët me shumicë shqiptare të Serbisë jugore në Luginën e Preshevës.
Prishtinë...Por, për sa kohë që Serbia të refuzojë të njohë pavarësinë e Kosovës, ky shkëmbim tokash vetëm se do të çonte përpara interesin e Beogradit për të copëtuar Kosovën, për të ushtruar kontroll mbi të dhe për të trasuar rrugën drejt shkëputjes në një fazë të mëvonshme.
Kjo nuk do t’ua përmirësonte jetën afro 50 mijë serbëve, që jetojnë në veri dhe, si për ironi, sipas Planit të Ahtisarit, do të kishin përfituar lidhje edhe me Prishtinën, edhe me Beogradin. Dhe, as nuk do të shtynte Beogradin që të vendosë marrëdhënie konstruktive dypalëshe me Kosovën.
Në të kundërtën, një ujdi e tillë do të fuqizonte pohimin e Beogradit për shkëputjen e veriut, duke lënë Kosovën në harresë si shtet të dështuar e të varur nga ndihmat dhe me prani ndërkombëtare për shumë vjet.
Në vend se të dëgjojë qejfet e Beogradit duke përkrahur këmbimin e territoreve dhe popullatës – posaçërisht kur Brukseli po predikon bashkekzistencën mes grupeve etnike në cilindo vend tjetër në Evropë – Perëndimi duhet të nxisë bashkekzistencën reciproke dhe të drejtat e njeriut në mbarë rajonin, në pritje të ditës kur të hiqen të gjithë kufijtë dhe vizat në Ballkan.
Por, kjo nuk do të ndodhë derisa Bashkimi Evropian dhe Shtetet e Bashkuara të mos përballen me bashkëfajësinë e tyre në luftërat ballkanike të shekullit XX dhe pasojat e tyre. Realpolitika, parimi udhëzues i politikës së jashtme perëndimore për dy dekadat e fundit në Evropën Juglindore, ka dështuar mjerisht, sepse ishte i shkëputur nga të drejtat e njeriut.
Ai bëri që Shtetet e Bashkuara dhe Evropa të ngurronin dhe të rrinin duarkryq të shumtën e kohës gjatë kasaphanës më të madhe në zemër të Evropës që prej Luftës së Dytë Botërore dhe, si rrjedhojë, bëri që Perëndimi të pranonte barazi të rrejshme mes dorasëve dhe viktimave, për shakak të besimit të pabazë se të gjitha zgjidhjet e problemeve të Ballkanit Perëndimor mund të gjenden në Beograd.
Përparimi është i mundshëm kur të drejtat e njeriut dhe antiracizmi të jenë thelbi i përfshirjes ndërkombëtare në Kosovë dhe jo shpërblimi i sjelljes së dhunshme, për shkak se nuk kemi durim dhe vullnet për t’iu kundërvënë asaj.
Në vend se të kënaqë oreksin ekspansionist të Serbisë, bashkësia ndërkombëtare duhet të ndihmojë Kosovën të zbatojë sistemin e saj të përparuar të të drejtave për komunitetet, çfarë do të lehtësonte hapjen e një procesi të ri politik, që nuk është as i orkestruar e as i manipuluar nga Beogradi.
Për zgjidhje duhet të ketë një qasje të shekullit XXI, e cila kërkon nisma paqësore qytetare për të integruar Kosovën veriore – hapësirën me gjendjen më të rëndë në Evropë sa i përket sundimit të ligjit.
Këmbimet e territoreve ose gllabërimi i tyre, që u orkestruan kryesisht nga Perëndimi gjatë shekullit XIX, nuk duhet të përsëriten në Evropën e sotme, ku kufijtë janë në zhdukje e sipër.
Shirley Cloyes DioGuardi është këshilltare për çështje të Ballkanit e Ligës Qytetare Shqiptaro-Amerikane dhe Roland Gjoni është ekspert i së drejtës ndërkombëtare që punon në Kosovë.
Më 22 korrik, Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë (GjND) vërtetoi ligjshmërinë e deklaratës së pavarësisë së Kosovës, shpallur në shkurt, 2008. Para vendimit të GjND-së, Serbia loboi fuqishëm për të bindur shtete në mbarë botën që të refuzonin njohjen e pavarësisë së Kosovës, duke pretenduar se ishte kundër së drejtës ndërkombëtare.
Tani që Gjykata ka marrë vendim dhe është mënjanuar baza e paqartësive, Beogradi po fillon të kuptojë se ekzistenca e Kosovës si shtet sovran është e pakundërshtueshme dhe njohjet e reja të statusit mund të hapin rrugën për pranimin e Kosovës në Kombet e Bashkuara.
Megjithatë, në vend që të respektojë vendimin e GjND-së – vendim që e kërkoi vetë – Beogradi u është kthyer provokimeve të dhunës në pjesën veriore të Kosovës, hapësirës që e ka kontrolluar dhe manipuluar financiarisht dhe politikisht që prejse Kosova u vendos nën protektorat të OKB-së në verën e vitit 1999.
Pas disfatës në Gjykatën Ndërkombëtare të Drejtësisë, Beogradi tani dëshiron t’i rihapë bisedimet me Prishtinën, në përpjekje për të aneksuar veriun – ashtu siç qe në gjendje të marrë “Republikën Serbe” nga Bosnjë-Hercegovina me Marrëveshjen e Dejtonit më 1995.
Bashkësia ndërkombëtare në të vërtetë shpërbleu Beogradin për gjenocid, kur krijoi një entitet politik, që nuk ekzistonte më parë, të quajtur “Republika Srpska”.
Në të vërtetë, bashkësisë ndërkombëtare i janë shterur idetë për të siguruar bashkëpunimin e Beogradit dhe po u bën trysni shqiptarëve që t’i bëjnë Serbisë lëshime të mëtutjeshme. Fakti se “veriu nuk ka qenë nën autoritet të efektshëm të Prishtinës për dy dekada” dhe se “popullata e serbëve nëpër fshatra nuk pranon të integrohet në Kosovë”, po paraqitet si arsyeja kryesore për bisedime të reja.
Megjithatë, i njëjti raport i GNK-së nuk shpjegon shkakun burimor të problemit. Që nga përfundimi i luftës, bashkësia ndërkombëtare ka mundësuar de facto ndarjen e Mitrovicës dhe nuk ia ka dalë të ndalojë strukturat paralele në veri, të financuara nga Beogradi.
Ndërsa ndërkombëtarët mbështetën zbatimin e “Planit të Ahtisarit”, i cili për vetëm dy vjet i bëri të gjitha institucionet shtetërore në Kosovë shumetnike, duke integruar serbët e Kosovës në degët ligjvënëse, ekzekutive dhe gjyqësore, askush nuk e provoi apo testoi ndonjëherë Planin e Ahtisarit në veri, duke lejuar Serbinë të konsolidojë kontrollin atje.
Politika e marrjes me të mirë, që Perëndimi historikisht ka ndjekur ndaj Serbisë, është problemi parësor dhe raporti i GNK-së e reflekton këtë. Albert Rohan, ish-i dërguar për statusin e Kosovës, pohoi pikërisht këtë kur u tha gazetarëve në Prishtinë, më 27 gusht, se raporti i GNK-së “përdor të njëjtën gjuhë si rezoluta serbe për Kosovën në Kombet e Bashkuara” – rezoluta që po kërkon bisedime të reja për statusin e Kosovës dhe që fatkeqësisht Asambleja e Përgjithshme e OKB-së është përgatitur ta shqyrtojë më 9 shtator.
Politika e marrjes me të mirë ndaj Beogradit ka qenë thelbi i qasjes së bashkësisë ndërkombëtare ndaj konfliktit të Ballkanit që nga koha kur diktatori i atëhershëm serb, Sllobodan Millosheviq, nisi katër luftëra agresioni në Ballkan, i papenguar deri dhjetë vjet më vonë, kur një fushatë bombardimesh e NATO-s, nën udhëheqjen e Shteteve të Bashkuara, i dha fund marshit të tij për gjenocid në Evropë.
Deri atëherë, më shumë se 300 mijë myslimanë të Bosnjës dhe 15 mijë shqiptarë të Kosovës kishin humbur jetën, katër milionë njerëz ishin zhvendosur dhe fshatra, qytete, ferma e fabrika ishin kthyer në gërmadha.
Kur më shumë se një milion shqiptarë, të cilët ishin dëbuar prej Kosovës nga trupat e Millosheviqit, shumë prej tyre të ngarkuar nëpër trena internimi, u kthyen në shtëpi në fund të luftës, në qershor, 1999, Perëndimi është dashur të njohë pavarësinë e Kosovës, të informojë Beogradin se ka humbur legjitimitetin për të qeverisur Kosovën dhe të ndihmonte Serbinë drejt demokratizimit.
Në vend të kësaj, Serbia asnjëherë nuk u detyrua, siç është dashur të detyrohej si Gjermania, më 1945, të përballet me të kaluarën gjenocidore dhe ta transformojë atë. Sistemi i korruptuar dhe ksenofob, që Millosheviqi krijoi në Serbi, nuk është shpërbërë akoma – çfarë çon jo vetëm në dëm të shqiptarëve, por edhe në dëm të serbëve.
Beogradi vazhdimisht është shpërblyer për papajtueshmërinë e treguar dhe për këtë arsye presidenti serb, Boris Tadiq, ka bërë këdo të mendojë se Qeveria serbe mund të kapërcejë me sukses vendimin e muajit të kaluar të GjND-së dhe të kalojë në një fazë të re diplomatike – një në të cilën Beogradi bëhet aktor rajonal, në kërkim të më shumë karotave nga një Bashkim Evropian, i përçarë dhe nga Shtetet e Bashkuara.
Mbi të gjitha, kjo sjell tek aneksimi i komunave veriore të Kosovës, nga Mitrovica e tutje, ku Serbia vazhdon betejën për territore, që e ka zhvilluar në Ballkan për njëzet vjetët e fundit.
E tillë ka qenë gjithmonë lëvizja përfundimtare e Serbisë – jo rikthimi i krejt Kosovës, por në vend të kësaj gllabërimi i territoreve, që do të zbuste në dukje problemin moral të Serbisë, se ajo nuk beson që kombet mund të jetojnë krahas saj, por vetëm nën pushtetin e saj.
Njëzet vjet dështimi për të mbështetur një zgjidhje paqësore dhe integruese në veri po arrijnë kulmin tani me thirrjet për të këmbyer pjesën veriore, kryesisht serbe, të territorit të Kosovës, me pjesët me shumicë shqiptare të Serbisë jugore në Luginën e Preshevës.
Kjo nuk do t’ua përmirësonte jetën afro 50 mijë serbëve, që jetojnë në veri dhe, si për ironi, sipas Planit të Ahtisarit, do të kishin përfituar lidhje edhe me Prishtinën, edhe me Beogradin. Dhe, as nuk do të shtynte Beogradin që të vendosë marrëdhënie konstruktive dypalëshe me Kosovën.
Në të kundërtën, një ujdi e tillë do të fuqizonte pohimin e Beogradit për shkëputjen e veriut, duke lënë Kosovën në harresë si shtet të dështuar e të varur nga ndihmat dhe me prani ndërkombëtare për shumë vjet.
Në vend se të dëgjojë qejfet e Beogradit duke përkrahur këmbimin e territoreve dhe popullatës – posaçërisht kur Brukseli po predikon bashkekzistencën mes grupeve etnike në cilindo vend tjetër në Evropë – Perëndimi duhet të nxisë bashkekzistencën reciproke dhe të drejtat e njeriut në mbarë rajonin, në pritje të ditës kur të hiqen të gjithë kufijtë dhe vizat në Ballkan.
Por, kjo nuk do të ndodhë derisa Bashkimi Evropian dhe Shtetet e Bashkuara të mos përballen me bashkëfajësinë e tyre në luftërat ballkanike të shekullit XX dhe pasojat e tyre. Realpolitika, parimi udhëzues i politikës së jashtme perëndimore për dy dekadat e fundit në Evropën Juglindore, ka dështuar mjerisht, sepse ishte i shkëputur nga të drejtat e njeriut.
Ai bëri që Shtetet e Bashkuara dhe Evropa të ngurronin dhe të rrinin duarkryq të shumtën e kohës gjatë kasaphanës më të madhe në zemër të Evropës që prej Luftës së Dytë Botërore dhe, si rrjedhojë, bëri që Perëndimi të pranonte barazi të rrejshme mes dorasëve dhe viktimave, për shakak të besimit të pabazë se të gjitha zgjidhjet e problemeve të Ballkanit Perëndimor mund të gjenden në Beograd.
Përparimi është i mundshëm kur të drejtat e njeriut dhe antiracizmi të jenë thelbi i përfshirjes ndërkombëtare në Kosovë dhe jo shpërblimi i sjelljes së dhunshme, për shkak se nuk kemi durim dhe vullnet për t’iu kundërvënë asaj.
Për zgjidhje duhet të ketë një qasje të shekullit XXI, e cila kërkon nisma paqësore qytetare për të integruar Kosovën veriore – hapësirën me gjendjen më të rëndë në Evropë sa i përket sundimit të ligjit.
Këmbimet e territoreve ose gllabërimi i tyre, që u orkestruan kryesisht nga Perëndimi gjatë shekullit XIX, nuk duhet të përsëriten në Evropën e sotme, ku kufijtë janë në zhdukje e sipër.
