John O'Sullivan
RADIO EVROPA E LIRË
Iain Martin, ju jeni vëzhgues që një kohë të gjatë i politikës në Britani, fillimisht si redaktor i “The Scotsman,” nga Skocia, më pas si zëvendësredaktor i “The Daily Telegraph” të Londrës dhe tash, në Evropë në përgjithësi, si zëvendësredaktor i “The Wall Street Journal”. Si një vëzhgues i tillë, ndër të tjera edhe i Toni Blerit, një nga kryeministrat e fundit britanikë, si e shpjegoni faktin se botimi i librit të tij është me të vërtetë një fenomen ndërkombëtar që po ndodh në Britani, por edhe në SHBA dhe vende të tjera? Çka e shpjegon këtë interesim marramendës ndërkombëtar për Toni Blerin?
IAIN MARTIN
Unë mendoj që Bleri është një superstar i politikës dhe mendoj se edhe armiqtë e tij e pranojnë këtë. Ai është një personalitet jashtëzakonisht i madh. Veçanërisht në Amerikën Veriore, ai identifikohet me faktin se qëndroi krah për krahu me presidentin e tyre pas sulmeve të 11 Shtatorit. Edhe nëse vendime të ndryshme janë marrë si pasojë e këtyre ngjarjeve, kjo nuk doli si vendimi më i mirë, pasi Bleri identifikohet si dikush që absolutisht, 100 për qind ishte i vendosur në përkrahjen e tij ndaj Amerikës dhe interesit amerikan.
Pra, amerikanët, në mënyrë të kuptueshme në këndëvështrimin e spektrit politik e shohin atë si një figurë që duhet adhuruar, si dikush që shfaqi fuqi në një kohë të vështirë. Çdokund tjetër në Evropë, ai është fascinues, sepse ai bëri pikërisht atë. Evropianët, në veçanti elita politike e Evropës, kanë pritur që Bler të jetë një udhëheqës ndryshe i Britanisë. Ata kanë pritur që ai të jetë jashtëzakonisht pro-evropian, diçka që ai thotë se është, dhe sigurisht të mos jetë një nga ata liderët e Britanisë që janë shumë të përkushtuar ta përkrahin Amerikën në një seri luftrash.
Pra, unë mendoj që ekziston një magjepsje dhe zhgënjim në Evropë me kategorinë e politikanit që ai doli të jetë. Të mos harrojmë, ai është gjithashtu një sukses i jashtëzakonshëm politik. Nuk ka shumë liderë që fitojnë aq bindshëm sa ai, tri fitore të jashtëzakonshme dhe që të bëhet pjesë e skenës botërore për një kohë kaq të gjatë.
RADIO EVROPA E LIRË
Siç treguan edhe protestat e dhunshme në Dablin, ai nuk është aq i pëlqyer në ishullin britanik aq sa edhe jashtë saj. Paraqitjet për promovimin e librit të tij janë anuluar në Londër për shkak të kërcënimit të sigurisë. Pse ai shihet kaq pak atraktiv në Britani dhe çka e shpjegon rrënjen e kësaj që duket si një ndjenjë e fuqishme anti Bler?
IAIN MARTIN
Ndjenja Anti Bler në fakt ka rrënjet në vendimet që ai mori rreth luftës në Irak dhe ndjenja që vërehet në pjesë të së majtës dhe të djathtës që thotë se në një formë ai gënjeu dhe e çoi Britaninë në një luftë ilegale. Pra, ka një koalicion të interesit që është ngritur kundër tij dhe që është mjaft i fuqishëm. Sidoqoftë, ka raste kur kjo ekzagjerohet dhe nuk ka qenë kurrë më e ekzagjeruar se sa këtyre javëve të fundit.
Nëse i dëgjon opinionet metropolitane të atyre që duken se janë të mençur në Londër, shumica do të thonë se Bler është një kriminel lufte dhe njeriu më i urryer në Britani. Nëse është kështu, atëherë shitja e librit të tij po shkon shumë mirë. Nëse i shikoni hulumtimet që janë bërë, unë mendoj që publiku ka një këndvështrim me më shumë nuancë dhe më të sofistikuar për Blerin si lider, se sa elita politike dhe e mediave.
Mendoj se kishte një anketë që u publikua këtë fundjavë në Londër, e cila tregon me sa di unë, se pak më shumë se gjysma e publikut në Britani e shohin Blerin, në përgjithësi si një kryeministër të mirë. Pra, çështja është më komplikuar, sesa të thuhet se e tërë Britania nuk e do këtë njeri. Ai shihet si një figurë e madhe, një superstar, ende mjaft i ri dhe me mundësinë që të bëjë edhe gjëra të tjera.
Ai është gjithashtu, si karakter, një enigmë. Ideologjikisht, ai është shumë vështirë të identifikohet. Bler është i obsesionuar me paraqitjen dhe kthesat që bëri, ai është një figurë fascinuese, gati si një karakter që është krijuar në novela. Të tentosh të hysh në kokën e Blerit është njëlloj sikur arsyeja që Robert Harris e shkroi librin “The Ghost”.
RADIO EVROPA E LIRË
A ka diçka brenda librit që do të mund të ndryshonte bindjen e Britanisë në tërësi apo të elitës në publikun britanik? A do bëhet reputacioni i tij më i fortë apo më i dobët për shkak të librit?
IAIN MARTIN
Unë mendoj që Bler është një nga politikanët që, siç thonë në Britani, është “marmitë”, që do të thotë se ai është një nga ata ose e dashuron atë, ose e urren apo thjesht e ke një vështrim të fuqishëm mbi Blerin. Nuk jam i sigurt që libri do ta ndryshojë këtë dhe ndoshta është ende shumë herët. Unë bisedova para disa ditësh me disa përkrahës të Blerit dhe ata më thanë që është ende herët për një rehabilitim të plotë që të ketë mundësi për të diskutuar trashëgiminë e tij në qetësi.
Unë mendoj se libri është jashtëzakonisht argëtues. Është konfliktuoz dhe i shkruar në mënyrë të çuditshme, mirëpo siç është vetë Bleri një fenomen politik, edhe libri është jashtëzakonisht interesant dhe argëtues. Libri i tij ka një stil shumë të çuditshëm, por ia arrin të jetë shumë shumë i lexueshëm. Në libër, ai thotë anekdota interesante dhe zbavitëse, si dhe tregime kundër vetvetes.
Mënyra se si i portretizon libri kolegët e tij në Partinë Laburiste është jashtëzakonisht brilante dhe prapë ia arrin të kuptosh që, përpos me Gordon Brounin, ai arriti t’i tejkalojë të gjithë në parti dhe të mbijetojë kaq gjatë. Ai në mënyrë të qartë ka pasur një instinkt të mirë në të kuptuarit se çka i motivonte rivalët dhe kolegët e tij dhe për këtë arsye libri është i çuditshëm, por shumë interesant për t'u lexuar.
RADIO EVROPA E LIRË
Zonja Teçër, e cila ishte një tjetër kryeministre e jashtëzakonshme e Britanisë së pas luftës, la pas vetes një grumbull idesh që u quajtën 'teçërizëm': kapitalizmin e tregut të lirë, antikomunizëm të fuqishëm, sundim të ligjit dhe demokraci, nacionalizëm të përgjegjshëm etj. A ka diçka të tillë si 'blerizëm'? Çka lë prapa ai në kuptimin e këtij lloji të trashëgimisë?
IAIN MARTIN
Kjo është një pyetje shumë e mirë dhe nuk mendoj se ka diçka të tillë si 'blerizmi'. Fillimisht, le të definojmë se çka do të thotë një gjë e tillë. Për çka punonte Bleri përpos që të fitojë? Bleri, derisa ishte në zyrën e kryeministrit, fillimisht arriti të kuptojë pse shërbimet publike në Britani që në të shumtën e rasteve ishin të monopolizuara nga shteti, nuk po funksiononin si duhet.
Ai më pas nisi të zhvillojë ide që ishin të lidhura me tregun dhe mundësitë dhe filloi të kuptojë se zgjedhjet e konsumatorit kërkoheshin nëse shërbimet do të fillonin të përmirësoheshin. Pra, përpos luftës së Irakut, ky ishte fokusi tjetër i tij në pjesën e dytë të kohës sa ishte kryeministër. Ai provoi dhe në disa raste i arriti me sukses përmirësimet, por kishte raste kur është bllokuar nga partia e tij. Ai nisi disa reforma interesante në fusha si arsimi dhe shëndetësia, në të cilat tani Qeveria e Kameronit po mbështetet. Kameron, dikur, privatisht kishte thënë se ai është trashëgimtari i Blerit, një deklarim ky që nuk u prit mirë në partinë e tij konservatore.
Megjithatë, ka mendime sa i përket reformave të sektorit publik ku mund të nxirret në vijë e kontinuitetit në mes të asaj se çka tentoi të bënte Bler në pjesën e dytë të mandatit të tij dhe çka po tenton të bëjë Kameron tani. Mund të argumentosh, siç bëjnë edhe përkrahësit e tij në Partinë Laburiste, se ai ishte dikush që e kishte kuptuar se e majta ka nevojë esenciale që të pajtojë vetveten me tregun pas fundit të Luftës së Ftohtë dhe se ai e bëri këtë.
Kjo e vendosi partinë e tij në anën e aspiruesëve, atyre që kanë energjinë e luftës në Britani. Sigurisht që shumica parlamentare e tij sugjeron që kjo është çështja, se ai ka identifikuar atë që e ka bërë aspiracionalizmi i Reganit në SHBA, Xhon Hauardit në Australi, ndërsa Margaret Teçër kishte lidhje instinkti me këta njerëz. Bler e kishte kuptuar se këta ishin njerëzit që nëse arrin t’i bindte mjaft prej tyre, atëherë mund edhe t’i qeverisësh. Nëse ai ia arriti kësaj me sukses sa ishte në pushtet, kjo është një pyetje tjetër.
Mirëpo, unë mendoj se ajo që tentonte Bleri të bënte, përpos që të fitojë dhe të qëndrojë në pushtet, ishte që fakti që e kthei politikën britanike në mënyrë substanciale në të majtë dhe besoj që ai punoi shumë herët në këtë gjë. Ai punoi mjaft herët në huazimin e gjuhës së të djathtëve në krijimin e pasurisë, në aspiratat në mundësitë dhe mobilizimin e shoqërisë dhe nën këtë maskë, ai bëri disa gjëra mjaft majtiste.
Unë, madje mund të shkoj deri aty e të them që Britania, në aspektin kulturor, tani është shumë më majtiste sesa që çka qenë para 10 apo 15 vjetëve, edhe nëse ai e mohon këtë gjë. Unë mendoj që e majta në Britani i ka borxh atij shumë më tepër se sa e kuptojnë ata. Nuk mendoj se kjo gjë është arritur të kutpohet që Bler sidomos në kushtet e korrektësisë politike ka bërë më tepër se sa njerëzit arrijnë ta kuptojnë.
RADIO EVROPA E LIRË
Pra, nëse Bler në një formë e ndryshoi Britaninë, apo i ndryshoi çështjet ekonomike të Britanisë aq shumë në të djathtë të qendrës, ndërsa kaloi në mënyrë substanciale në të majtë sa i përket çështjeve sociale dhe kushtetuese, cila është trashëgimia që ai e lë pas, si dhe cilat janë idetë e tij dalluese sa i përket politikës së jashtme?
IAIN MARTIN
Sa i përket politikës së jashtme unë dyshoj se analiza e tij do të shikohet në mënyrë shumë më pozitive. Analiza e tij ishte e një liberali që ishte ithtar i ndërhyrjeve dhe këndëvështrimi i tij mbetet edhe sot e atillë që nuk njeh kompromis me ata që duan të shkatërrojnë demokracitë liberale të perëndimit dhe se perëndimi duhet të zgjedh frontet dhe të luftojë.
Është e mundshme që të argumentohet se derisa analiza intelektuale është korrekte, perëndimi zgjodhi disa nga frontet e gabuara, ndërsa kishte raste kur edhe nuk i luftoi ato lufta, apo nuk u përgatit si duhet se çka të bëhet pas tyre. Kjo më duket mua se është pjesa më e keqe e trashëgimisë së tij si kryeministër, pra që nuk u përgatit si duhet apo që kishte një kohë shumë të kufizuar për të kutpuar se si të përgatitet. Ai e kishte kuptuar se si të arrihet te pushteti dhe si ta mbajë atë, mirëpo ai nuk e kuptoi diplomacinë dhe si të ushtrojë ndikim në mënyrën si e kishte bërë Margaret Teçër.
Disa nga pjesëtarët e administratës sa ishte Bler në pushtet e pranojnë këtë. Kris Majer, ambasadori britanik në Uashington gjatë kohës së luftës në Irak ka shkruar shumë për këtë pikë, ndërsa unë edhe kam biseduar me të për këtë çështje. Nëse Bleri do të kishte vendosur që ta godiste tavolinën sado pak me Bushin gjatë kohës sa zhvillohej lufta, me siguri se prapë do të kishte luftë, mirëpo do të ishte shumë e mundshme që Britania mund të ketë kërkuar kushte të veçanta rreth kohës pas luftës, rreth strukturës udhëheqëse të Irakut dhe se mund të mbante diçka nga kontrolli mbi Irakun pas luftës, larg ndikimit të Pentagonit.
Ky është një lloj i manovrimit politik dhe lojërave të mëdha, në të cilat Teçër ishte shumë e zonja. Ajo nuk fitonte gjithmonë apo nuk ia arrinte gjithmonë të lëvizte opinionin amerikan nga qëndrimi i tij, mirëpo ajo trajtohej shumë seriozisht. Lojaliteti i Blerit është çmuar nga administrata e Bushit, por unë nuk shoh asnjë shembull të vetëm ku britanikët me argumente, apo siç them unë me goditje të tavolinës, apo edhe siç bënte Teçër me goditjen e tavolinës me çantë kur Britania nën udhëheqjen e Blerit ka arritur të ndryshojë qëndrimin amerikan, aspak, as në luftën e Afganistanit, e as në atë të Irakut.
Unë mendoj se kjo do ketë një prapavi të gjatë. Kjo do të thotë se qeveritë britanike do të jenë shumë të kujdeshme, pjesërisht për arsye financiare por më shumë për shkak të pëevojës në Irak, për çfarëdo përfshirje në shërbimet civile, diplomatike apo shërbimet e inteligjencës dhe sigurisë. Ndoshta në mënyrë të paqëllimtë, trashegimia e Blerit është që Britania të futet në një lloj izolimi apo kur politika e jashtme fokusohet në interesin e vet kombëtar.
RADIO EVROPA E LIRË
Bleri natyrisht që po lufton kundër kësaj ideje pasi një rekomandim gjendet në librin e tij. Fjala është për sygjerimin që Britania apo perëndimi duhet të fillojë një sulm kundër Iranit nëse verifikohet se po ndërton armë bërthamore.
IAIN MARTIN
Kjo vështirësi po ndodh për shkak të gabimeve të vitit 2003 e tutje, ndërsa unë e shoh si shumë të vështirë që qeveritë e perëndimit mund të mbledhin aq përkrahje të opinionit që të mbështesë një sulm kundër Iranit. Dështimet e politikave në Irak dhe në një masë më të vogël në Afganistan, do të thotë se opinioni publik ka ardhur në atë pikë sa nuk mendoj që votuesit në Britani apo Amerikë do të përkrahnin çfarëdo përfshirje aleate. Këto gabime e kanë bërë çështjen e Iranit më të vështirë, shumë më të vështirë se sa ta lehtësonin atë.
RADIO EVROPA E LIRË
Një kritik i librit, Frejzër Nelson në “The Spectator” e shpjegoi librin si një manifest të Toni Blerit, si burrështeti botëror që nuk mund të gjendet ndokund në botë, një lloj i udhëheqësit të elitës së re globaliste që udhëheq institucione si OKB-në, BE-në, Gjyqin Ndërkombëtar kundër Krimit dhe organizata të tjera botërore. A mendoni se ky vlerësim është i drejtë dhe nëse është i drejtë, a është real si parashikim për të ardhmen e Blerit?
IAIN MARTIN
Unë mendoj se është një vëzhdim shumë interesant dhe besoj se ka shumë gjasë që është kështu. Kjo, të paktën, është mënyra se si e sheh veten Bleri dhe pika më interesante është se kjo e largon atë nga nevoja që të mbledhë vota dhe të përfitojë simpatinë e të tjerëve. Ai me siguri se është i lodhur tejmase nga ajo pjesë e jetës së tij.
Po, unë mendoj se ai e sheh vetën si një qytetar botëror. Një nga miqtë e tij një herë më ka thënë: "Oh Toni dhe miku i tij, Piter Mandelson, ata që të dy e duan 'The Wall Street Journal' ", gazetën për të cilën unë punoj dhe ata duhet ta duan këtë gazetë pasi është e mrekullueshme. Mirëpo, ky mik i Blerit tha se ai dhe miku i tij Mandelson e shohin vetën si qytetarë të botës dhe se gazetën “The Wall Street Journal” e konsiderojnë si gazetën e tyre lokale. Unë mendoj se ata me të vërtetë mendojnë ashtu.
Bleri është shumë i lumtur që ka mundësi të fluturojë nga një kontinent në tjetrin, duke bërë gjithë ato marrëveshje të ndryshme dhe duke marrë një pozicion për vete. Unë besoj se kjo tezë bie poshtë vetëm nga fakti se Britania është më pak e rëndësishme sesa që ka qenë më parë. Britania është ende një vend i rëndësishëm, por nuk është sigurtë që vendet e tjera do të ishin të lumtura që të shohin Britaninë që merr përsipër rolin udhëheqës në ato institucione globale që ju i përmendët.
Për shembull, Bleri edhpse nuk e ka përmendur në librin e tij të kujtimeve, ishte shumë i dhënë pas pozitës së presidentit të Bashkimit Evropian, një rol ky që e mori Van Rompi i Belgjikës. Tani, ishte e qartë për të gjithë me përjashtim të shtypit britanik që Bleri nuk kishte kurrfarë mundësie që ta marrë atë pozitë. Nuk kishte kurrfarë mundësie që gjermanët apo francezët, dy fuqitë e mëdha të Evropës, që ndryshe nga Britania në atë kohë dominoheshin nga qeveri të qendrës së djathtë, të zgjidhnin në atë pozitë dikë nga një parti e spektrit të majtë.
Ata, gjithashtu, nuk do ta votonin dikë që kishte reputacionin e tij të rrënjosur në gabimet e luftës në Iran. Pra, për rreth 2 apo 3 muaj ky spekulim i madh qarkulloi në Britani se çka do të bënte Bleri kur të zgjedhet president i BE-së dhe çfarë sfide do të ishte një gjë e tillë për cilindo që ishte në lagjën numër 10 ku gjendet selia e kryeministrit britanik në Londër.
Megjithatë, ajo që duhet është një ekzaminim i politikës bazë rreth kësaj çështjeje dhe të shihej se një gjë e tillë nuk do të bëhej kurrë. Pra, ka mundësi që Bleri të fluturojë nga një kontinent në tjetrin duke ofruar këshilla financiare, duke mbajtur fjalime, por edhe sikur të ekzistonte një pozitë që do të quhej Presidenti i Botës, nuk jam i sigurt që vendet e tjera do të ishin të interesuara ta shohin Blerin në atë pozitë.
RADIO EVROPA E LIRË
Pra, Toni Bleri është një superstar global që e ka humbur vendin e tij, por që ende nuk e ka gjetur një rol të ri. A është ky konludimi i juaj final?
IAIN MARTIN
Kjo është një analizë shumë, shumë e mirë.
