Mielli, sheqeri, vaji dhe shumë produkte bazë të shportës së konsumatorit, janë shtrenjtuar muajve të fundit, por pagat e qytetarëve si në sektorin publik ashtu edhe në atë privat, kanë mbetur të pandryshuara. Kjo situatë ka vështirësuar jetën e qytetarëve dhe ekonomive familjare.
Lëvizja e çmimeve ka ndikuar edhe në buxhetin e familjes së Lumnije Demirit. Ajo punon në sektorin privat me një pagë prej 300 eurosh në muaj. Lumnija thotë se çmimet janë bërë të papërballueshme. Pjesën më të madhe të pagës, thotë se e shpenzon për ushqim dhe fatura të shërbimeve komunale, kurse për gjëra luksoze as nuk bëhet fjalë.
“Përveç, miellit, sheqerit, qumështit edhe pemët dhe perimet janë shtrenjtuar. Edhe gjatë sezonit, sivjet nuk ka patur lirime. Paga deri në fund të muajit nuk mjafton: i paguaj shërbimet komunale, faturat e energjisë, ujit dhe mbeturinave. Unë i kam dy fëmijë në shkollë fillore dhe duhet të paguajë kurse, të blejë libra e fletore”, tha ajo.
Shumica e artikujve që kanë shënuar ngritje në çmime, janë produkte të importuara nga shtetet e rajonit dhe Evropës, thonë Selatin Kaçaniku, udhëheqës i organizatës joqeveritare “Konsumatori” dhe Musa Limani, profesor i ekonomisë.
Ndërkohë, disa nga vendet e rajonit dhe të Evropës, janë duke u përballur me fatura shumë më të larta të energjisë, për shkak të rritjes globale të çmimeve të energjisë elektrike dhe gazit.
Çmimet janë rritur për shkak të rezervave të vogla të gazit, çmimeve të larta të karbonit në Bashkimin Evropian, furnizimeve më të vogla me gaz të lëngshëm për shkak të kërkesave më të mëdha në Azi, më pak furnizimeve me gaz nga Rusia dhe prodhimit më të vogël të energjisë së rinovueshme.
Edhe Organizata eKombeve të Bashkuara (OKB), në një njoftim të publikuar në muajin qershor, thotë se çmimet globale për ushqim janë rritur në baza mujore, me ritmin më të shpejtë në dekadë.
Sipas OKB-së, furnizimet janë prekur nga pengesat në prodhim dhe transport gjatë periudhës së pandemisë COVID-19.
Limani: Me mallra është importuar edhe inflacioni
Profesor Musa Limani, thotë se rritja e çmimit të energjisë elektrike dhe gazit si dhe produkteve ushqimore në nivel botëror, po reflektohet edhe në Kosovë, sepse Kosova vazhdon të jetë e varur nga importi i produkteve të huaja. Ai thotë se së bashku me mallrat është importuar edhe inflacioni.
”S'ka dyshim se ngritja e çmimeve të energjisë, shprehet edhe në rritjen e çmimeve të mallrave të konsumit të gjerë, pasi Kosova importin më të madh të të mirave materiale e bënë nga vendet e BE-së. Kur krejt kësaj i shtojmë se në Kosovë tashmë e kemi të pranishëm inflacionin, kjo do të dëmtojë dukshëm buxhetin e konsumatorit në Kosovë. Çdo inflacion shprehet në xhepin e konsumatorit. Veçmas ngritja e çmimeve godet shtresën e popullsisë me të ardhura të ulëta”, thotë Limani.
Kaçaniku: Çmimet mund të rritën edhe në të ardhmen
Por, Selatin Kaçaniku thotë se çmimet e produkteve pritet të shtrenjtohen edhe më shumë dhe sipas tij, qeveria e Kosovës duhet të reflektojë karshi këtij problemi.
“Nëse qeveria nuk vetëdijesohet dhe nuk vepron në përputhje me situatën, në përputhje me kërkesat e rrethanave, atëherë ne do të përjetojmë një tronditje jashtëzakonisht të madhe të ngritjes se çmimeve. Ne si organizatë e kemi paralajmëruar se do të ndikojë berza botërore, kurse Kosova si shtet i vogël, do të jetë plotësisht i pafuqishëm dhe do të detyrohemi që të durojmë çdo gjë”, thekson ai.
Agjencia e Statistikave të Kosovës (ASK), nuk ka të dhëna zyrtare për tre muajt e fundit se në çfarë shkalle ka arritur përqindja e inflacionit. Por, për muajin qershor të këtij viti, thonë se indeksi i tërësishëm i harmonizuar i çmimeve të konsumit, ka qenë më i lartë, me një mesatare prej 2.4 për qind në qershor, krahasuar me muajin qershor 2020.
Ngritje të çmimeve të konsumit në këtë periudhë ka pasur te buka dhe drithërat me 1.8 për qind, te vajrat dhe yndyrat ushqimore 27.6 për qind, te duhani 4.3 për qind dhe te gazi 5.7 për qind.
Kur kësaj përqindje i shtohet edhe ngritja e çmimeve në tre muajit e fundit, Kaçaniku thekson se familjet me gjendje të rëndë sociale do të falimentojnë.
“Mbi 30 për qind të qytetarëve/konsumatorëve janë të falimentuar, e të cilët nuk kanë mjaftueshëm për të ngrënë dhe as për t'u shëruar”shprehet Kaçaniku.
Shporta mujore e një qytetari në Kosovë llogaritet të jetë 125 euro, ndërkaq konsumi i përgjithshëm për një ekonomi familjare është 7,803 euro. Këto të dhëna janë publikuar në Anketën e Buxhetit të Ekonomive Familjare, në vitin 2018. Kjo anketë në Kosovë publikohet çdo pesë vjet.
Pagat zvogëlohen
Derisa ka ngritje të çmimeve, pagat në sektorin publik dhe privat gjatë vitit të kaluar kanë shënuar rënie. Kurse gjatë këtij viti, nuk ka pasur ndonjë lëvizje.
Në vitin 2020, paga mesatare bruto ishte 466 euro, sa është edhe aktualisht, derisa në vitin 2019 ishte 477 euro. Paga mesatare bruto në sektorin privat, në vitin 2020, ishte 380 euro, derisa në vitin 2019 ishte 411 euro.
Me pagat e ulëta dhe me shkallën aktuale të papunësisë, konsumatori e ka të vështirë ta përballojë nivelin e lartë të çmimeve të konsumit të gjerë”, tha Limani.
Shkalla e papunësisë në Kosovë është mbi 25 për qind. Ndërkaq numri aktual i familjeve që marrin ndihmë sociale nga 60 euro deri në 180 euro, është afër 26.000 me mbi 100.000 anëtarë.
Edhe Lumnija pohon se që nga viti 2018, kur ka filluar punën e saj, asnjëherë nuk ka pasur rritje të rrogave.
“Rroga nuk më është rritur asnjëherë”, tha ajo
Inflacioni në rajon
Edhe në shtetet e rajonit ka pasur ngritje të çmimeve të energjisë elektrike dhe produkteve ushqimore.
Inflacioni në Serbi ka arritur në 4.3 për qind. Kësaj rritje i ka kontribuar rritja e çmimeve të energjisë dhe çmimet e ushqimeve të papërpunuara.
Në Maqedoninë e Veriut, tashmë ka ndodhur rritja e çmimit të energjisë elektrike dhe ushqimit. Subjektet ekonomike atje kanë thënë se kriza botërore do të godasë standardin e qytetarëve, ndërsa kanë paralajmëruar rritje të çmimeve të produkteve ushqimore, në masën mes 40 dhe 50 për qind.
Edhe Shqipëria ka paralajmëruar shtrenjtim të çmimit të energjisë elektrike, rrjedhimisht të produkteve të përditshme.
Më gjithë faktin se në Kosovë janë ngritur çmimet e mallrave ushqimore, institucionet energjetike ende nuk kanë paralajmëruar mundësinë e rritjes së çmimit të energjisë elektrike.
Facebook Forum